Kâtip
Çelebi, XVII. yüzyıl Türk ilim dünyasında pozitif ve hür düşünceyi temsil eden
en önemli simalarındandır. Tarih, coğrafya ve bibliyografya alanlarında önemli
eserler vermiş bir Osmanlı bilginidir. Eserlerinin değeri ve önemi dolayısıyla
gerek Osmanlı İmparatorluğu’nda gerekse Batı’da büyük ilgi uyandırmıştır.
XVII.
yüzyıl Osmanlı ilim ve kültür hayatına âdeta damgasını vuranKâtip Çelebi,
Türkiye’de olduğu kadar Batı dünyasında da büyük takdir ve şöhret kazanmış,
eserlerinden hayranlık derecesine varan ifadelerle bahsedilmiştir. Kâtip
Çelebi’nin çeşitli eserleri ve özellikle Keşfü'z-zunûn anil-esâmi ve'l-fünun
Batı’da İslam araştırmaları yapan hemen herkesin müracaat ettiği temel başvuru
eseri olduğu gibi Bibliothéque Orientale üzerinden genel olarak bir
ansiklopedi, özel olarak da bir İslam ansiklopedisi düşüncesinin doğmasında
önemli etkide bulunmuştur. Onun eserlerinin bir kısmının çeşitli Batı dillerine
tercümesi bunun sonuçlarından biridir.
Kâtip
Çelebi, yaşadığı hayatın ve devletin önemini kavrayarak kendi toplumunu ciddiye
almıştır. Bundan dolayı hakkında yazı yazdığı hemen her konu o gün yaşanılan
bir sıkıntıya cevap olmak üzere kaleme alınmıştır. Bu yüzden Kâtip Çelebi aynı
zamanda yaşadığı döneme şahitlik yapmış bir düşünürdür. O’nu yaşadığı dönemdeki
düşünürlerden ayıran diğer önemli bir özeliği de ilmin toplumsal hayatın devamı
açısından ne kadar önemli olduğunu vurgulamasıdır. Gerçeği arayıp bulma
endişesi, fikirlerini savunmadaki cesareti, taassubun bütün şiddetiyle ayakta olduğu
bir devirde, ihtilaf ve tartışma konularını tarafsız bir hâkim gibi ele
alışıyla devrinin diğer âlimlerinden ayrılır. Yaşadığı çağın bilim anlayışının
dar sınırları içinde kalmayarak, dünyanın yuvarlak olduğuna kanıtlar arayan ve
batıdaki astronomi araştırmaları üzerine yazılan eserleri çeviren Kâtip Çelebi,
döneminin şartlarını aşan bir bilim dünyasının ilk yaratıcılarından biridir.
Kâtip
Çelebi, Mîzânü'l-Hakk fi ihtiyâri'l-Ahakk adlı eserinde karşıt düşüncelere
hoşgörüyle bakılmasını öğütler. Din bilginlerinin kendi aralarındaki şiddetli
tartışmalarının temelsizliğini ve zararlarını vurgular. Kâtip Çelebi, hem
önemli eserler vermiş hem de medresenin egemenliğindeki düşünce dünyasının
dışında görüşler ileri sürmüş bir bilgindir. Batı kaynaklarının önemine dikkati
çekmesi, Latince öğrenmeye çalışması, bu dilden eserler çevirmesi, Doğu
kaynaklarına eleştirel bir gözle bakması bile dönemine göre çok ileri
adımlardır.
Coğrafya
Alanındaki Eserleri
1.
Cihannüma
2.
Levâmiu’n-nur fi zulmeti Atlas Minur
3.
Müntehab-ı Bahriye (Kitab-ı Bahriye)
